بازار سیاه خدمات

حتما داستان تجارت امام صادق (ع) را شنیده‌اید. اینکه پولی را که از بازار سیاه به دست آمده بود نپذیرفت و آن را برگرداند. نوشته من هم درباره بازار سیاه است، اما با این تفاوت که به نظر من بازار سیاه فقط بازار سیاهِ کالا نیست بلکه یک بازار سیاه مهمتر و رایج‌تر داریم که کمتر به آن توجه می‌شود و آن بازار سیاهِ خدمات است.

هر خدمتی که ارائه می‌شود یک طیف قیمت معقول دارد. این طیف قیمت تحت تأثیر عوامل مختلفی است:

1- هزینه اولیه موادی که ممکن است برای خدمت‌رسانی از آنها استفاده شود. البته برخی خدمات به هیچ مواد اولیه‌ای نیاز ندارد.

2- وقتی که صرف ارائه آن خدمت می‌شود.

3- زمانی که برای کسب تخصص مرتبط با آن خدمات صرف شده است.

با در نظر گرفتن این سه عامل، می‌توان یک طیف قیمتیِ معقول را در نظر گرفت.

اما به‌مانند بازار سیاه کالایی در اینجا هم دو عاملِ: نیاز مفرط مصرف‌کننده و انحصار، می‌تواند در قیمت کاذب تأثیر بگذارد. 

البته عوامل دیگری هم دخیلند از جمله محاسبه هزینه و فایده برای مصرف کننده خدمات که سبب می‌شود آن قیمتِ بالاتر از حد معقول، برای او معقول باشد هر چند قلبا راضی نباشد. فراموش نکنیم که یک معامله درست تنها با محاسبه هزینه و فایده صورت نمی‌پذیرد بلکه رضایت متقابل را هم لازم دارد.

امروز از یک فاصله دور با یکی از سواری‌های خطی، وسیله‌ای برای من آوردند. بسته‌ای که نهایتا دو کیلو بود. راننده مسافر خودش را هم سوار کرده بود و مسیر خودش را هم طی کرده بود؛ یعنی هیچ گونه کاری برای خدمت‌رسانیِ به من جز گذاشتن بسته در صندوق عقب انجام نداده بود. خود من رفتم و از ترمینال بسته را تحویل گرفتم. او حتی یک نیش ترمز هم بخاطر آن بسته نزده بود، اما من ناچار شدم تا پول کرایه یک مسافر را به او بدهم. البته این برای من می‌صرفد؛ به نسبت اینکه اگر خودم می‌خواستم بروم و بسته را بیاورم هزینه پولی و وقتی بیشتری را باید صرف می‌کردم،  اما من این را بازارسیاه می‌دانم. یعنی معقول بودنِ هزینه برای من دلیل بر آن نیست که قیمت او معقول باشد. چون او از بعد فاصله مکانی و اطلاع از اینکه رفت و برگشت برای خود فرد نمی‌صرفد سوءاستفاده می‌کند.

مدتی قبل برای حل مشکل سوکت شارژ نتبوکم به کسی مراجعه کردم که از معدود تعمیرکنندگان لپتاپ در شهرمان است. خودم هم پایش ایستادم. برای یک لحیم، شصت‌هزار تومان گرفت کاری که من هم می‌توانستم انجام دهم ولی فقط نمی خواستم ریسک اشتباه را به جان بخرم. چون قیمت لپتاپ بالاست افراد حاضر می‌شوند چنین هزینه‌ای بکنند و آن فرد هم از این موقعیت سوءاستفاده می کند.

یکی از بزرگترین گروه‌های بازار سیاهِ خدمات، متخصصان و جراحان‌اند که بحث بر سر نوع قیمت‌گذاری خدمات آنان پستی مستقل می‌طلبد.